نگاهی به اهمیت پدافند غیرعامل ؛ از مسکن و انرژی تا حمل‌ونقل
سیدطه‌حسین مدنی در گفت و گو با خبرگزاری صابرین نیوز، با اشاره به ارتباط بین پدافند غیرعامل و موضوع حکمرانی، گفت: به نوع ارتباط حاکمیت و مردم حکمرانی گفته می‌شود. اینکه حاکمیت چگونه با مردم ارتباط برقرار می‌کند و خواسته‌های حاکمیت از مردم و توقعات مردم از حاکمیت چیست به مقوله حکمرانی باز می‌گردد.
مدنی با بیان اینکه ادبیات دقیق‌تری در دنیا درباره بحث حکمرانی در قالب حکمرانی خوب توسعه پیدا کرده است؛ افزود: در این مقوله هم مفاهیمی چون حکمرانی الکترونیک، حکمرانی دیجیتال و حکمرانی هوشمند که سه سطح توسعه یافته حکمرانی در بستر و نوع ارتباطی است مطرح می‌شود.
وی در توضیح این سه مفهوم گفت: اگر تعاملات بین حاکمیت و مردم و برعکس در بستر فناوری اطلاعات باشد؛ مقوله حکمرانی الکترونیک مطرح می‌شود. اگر در این روند، فرآیندها اصلاح شود و بهبود پیدا کند؛ به سمت حکمرانی دیجیتال رفته‌ایم. در نهایت اگر یک سری از فرآیندها تغییر کند و یک سری از آنها حذف و با فرآیندهای جدیدی جایگزین شود؛ همچنین فرآیندهای مناسب یک دستگاه، به دستگاه‌های دیگر تعمیم پیدا کند و مرز بین دستگاه‌ها از بین برود و یکپارچه‌سازی شود و بحث‌هایی چون هوش مصنوعی در این روند محقق شود؛ می‌توان گفت که به سمت حکمرانی هوشمند سوق پیدا کرده‌ایم.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند با بیان اینکه در این تعاریف می‌توان از مبحث «هرم دانش» هم کمک گرفت؛ افزود: هرم دانش از داده شروع می‌شود و به خِرَد می‌رسد. پس کلیدی‌ترین بحث در هرم دانش، مفهوم داده است. در حکمرانی الکترونیک، اولین و اساسی‌ترین اتفاق این است که تمام داده‌ها در بستر الکترونیک ذخیره و قابل استناد می‌شود. در این شرایط حاکمیت می‌تواند به داده‌های موثق و قابل استناد دسترسی داشته باشد که یکی از نمونه‌های آن سامانه املاک و اسکان است که در مراحل بعد کمک می‌کند حاکمیت از داده به دانش و بعد به خرد و تحلیل برسد.
مدنی در ادامه به ارتباط میان پدافند غیرعامل و حکمرانی هوشمند پرداخت و گفت: پدافند غیرعامل مجموعه‌ای از تدابیر و اقداماتی است که بدون استفاده از سلاح و به منظور کاهش آسیب‌پذیری و افزایش تاب‌آوری در برابر تهدیدات مختلف به کار می‌رود. پس پدافند غیرعامل به معنای اقداماتی صرفاً در برابر یک دشمن خارجی نیست و در برابر تهدیدات مختلف از جمله بلایای طبیعی مانند خشکسالی، سیل، زلزله و … هم مطرح می‌شود.
نگاه کشورهای توسعه‌یافته به پدافند غیرعامل/ پدافند غیرعامل در برنامه «ملت هوشمند» سنگاپور
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند با بیان اینکه نگاه برخی از کشورها به پدافند غیرعامل بسیار عمیق است؛ گفت: مثلاً سنگاپور در سال 2014 در قالب برنامه «ملت هوشمند»، بهره‌گیری از فناوری برای افزایش تاب‌آوری ملی را اجرایی کرده است. این کشور در سال 2018، سیستم شناسایی دیجیتال ملی را هم در آن لحاظ کرد تا امنیت سایبری و ارائه خدمات عمومی را بهبود دهد. این برنامه توسط دفتر ملت و دولت هوشمند سنگاپور(SNDGO) راهبری و پیاده‌سازی شده است.
تجربه فنلاند در نگاه عمیق به پدافند غیرعامل
مدنی به تجربه فنلاند در نگاه عمیق به پدافند غیرعامل را هم برشمرد و افزود: فنلاند در سال 2003 به دلیل تکثر و فاصله میان دستگاه‌های دفاع ملی، مدلی از امنیت جامع را با نگاه پدافند غیرعامل تصویب و تمام بخش‌های دفاع ملی را با هم ادغام کرد. این مدل در سال 2010 با توجه به چالش‌هایی چون حملات سایبری و جنگ‌های ترکیبی به روز شد. این اقدامات در فنلاند توسط کمیته امنیت ملی ذیل وزارت دفاع پیگیری می‌شود.
وی افزود: استونی هم پس از آنکه در سال 2007 با حملات شدید سایبری مواجه شد؛ واحد دفاع سایبری را توسط اداره سیستم اطلاعاتی(RIA)تأسیس و در سال 2014 تغییراتی در آن ایجاد کرد که هدف آن افزایش تاب‌آوری دیجیتالی و رشد اقتصادی بود.
آلمان، وابستگی به گاز و پدافند غیرعامل
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند نگاه کشور آلمان به پدافند غیرعامل را تشریح کرد و گفت: این کشور در سال 2004 دفتر حفاظت مدنی(BBK) را زیر نظر وزارت کشور برای مدیریت متمرکز بحران‌ها تأسیس کرد. با توجه به چالش‌های جدی که این کشور در زمینه‌های مختلف به خصوص انرژی و وابستگی شدید به گاز داشت؛ در سال 2010 اقداماتی توسط این دفتر برای تنوع بخشیدن به سبد انرژی با نگاه پدافند غیرعامل صورت گرفت. آلمان همچنین در سال 2015 یک اپلیکیشن هشدار اضطراری راه‌اندازی کرد تا همه هشدارها را از طریق آن اطلاع‌رسانی کند.
کره جنوبی و شیوع مرس
وی ادامه داد: کره جنوبی هم در سال 2015 و پس از شیوع بیماری «مرس»، قانون پیشگیری از بیماری‌های عفونی را اصلاح و آن را با نگاه پدافند غیرعامل ترکیب کرد. این کشور در سال 2020 «آژانس کنترل و پیشگری از بیماری‌ها»(KDCA) را تحت نظر وزارت بهداشت و رفاه، برای تقویت زیرساخت و بهداشت عمومی تأسیس کرد. این اقدامات نشان می‌دهد کره جنوبی روی بحث پدافند غیرعامل در حوزه بیماری‌های عفونی تمرکز بالایی دارد.
سوئد و پدافند غیرعامل در برابر فیک‌نیوز
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند اضافه کرد: سوئد در سال 2015 برای آمادگی در برابر تهدیدات احتمالی، استراتژی دفاع جامع را مجدداً در دستور کار قرار داد. این کشور در سال 2020 با هدف کنترل افکار عمومی، مکانیسم‌های دفاع روانی برای مقابله با فیک‌نیوزها را به استراتژی دفاع جامع اضافه کرد. مسئول هماهنگی و اجرای این دستورالعمل‌ها در سوئد نهادی به نام آژانس شرایط اضطراری است.
مدنی گفت: اداره امنیت عمومی کانادا هم در سال 2009 استراتژی ملی برای زیرساخت‌های حیاتی جهت حفاظت از خدمات اساسی را معرفی و در سال 2014 با ایجاد یک سری تغییرات در آن، به سمت تقویت تاب آوری در برای تهدیدات سایبری رفت.
پدافند غیرعامل برای ثبات نظام مالی در آمریکا
مدنی گفت: ایالات متحده به مسائل و بحران‌های مالی هم نگاه پدافند غیرعاملی دارد. این کشور پس از یک بحران مالی، در سال 2008 به دستور جرج بوش ذیل قانون تثبیت اقتصادی اضطراری، مسئولیت‌هایی را به وزارت خزانه‌داری و فدرال رزرو برای نظارت بر وضعیت اقتصادی و لحاظ کردن یک سری شرایط سپرد. در سال 2009 در دولت اوباما هم قانون احیای اقتصادی و سرمایه‌گذاری با نگاه پدافند غیرعاملی برای بهبود وضعیت اقتصادی و ثبات نظام مالی تصویب شد تا از نارضایتی اجتماعی و از دست رفتن سرمایه اجتماعی پیشگیری کند.
وی افزود: کشور ژاپن هم بعد از زلزله هانشین در سال 1995، قانونی را با نگاه پدافند غیرعامل برای تقویت آمادگی در برابر بحران‌ها تصویب کرد. این کشور بعد از سونامی سال 2011 توهوکو هم یک سری از پروتکل‌های مدیریت بحران را تغییر داد و سیستم‌های هشدار زودهنگام و آمادگی در سطح جامعه را با مسئولیت دفتر مدیریت بحران در کابینه به آن اضافه کرد.
ایران باید با نگاه پدافند غیرعامل به منابع انرژی خود تنوع بدهد
وی در ادامه بر اهمیت توجه به این تجربه‌ها در زمینه پدافند غیرعامل تأکید کرد و افزود: یکی از موضوعاتی که باید در حوزه پدافند غیرعامل به آن توجه کنیم؛ بحث انرژی است. ما در حوزه انرژی باید مانند کشور آلمان به سبد تولید انرژی تنوع دهیم. مثلاً در استفاده از انرژی خورشیدی باید به اینکه ممکن است تحریم‌ها اجازه واردات سلول‌های خورشیدی را ندهد یا اینکه نتوانیم در داخل سلول‌های با کیفیتی تولید کنیم هم توجه و به راهکارهای جایگزین فکر کرده باشیم.
وی افزود: یا در زمینه توسعه راکتورهای هسته‌ای بزرگ مقیاس و چالش‌های تأمین امنیت آن در شرایط جنگی و بحرانی، به فناوری‌های جایگزین و ایمن‌تر در برابر حملات خارجی مانند میکروراکتورها توجه کنیم.
مدنی گفت: ما در توسعه برخی سدهای کشور نگاه پدافند غیرعاملی نداشته‌ایم و بسیاری از سدها را در بالادست شهرها ساخته‌ایم. این سدها در صورت بروز حادثه می‌توانند شهرها و مناطق مسکونی پایین دست را تهدید کنند.
اهمیت نگاه پدافند غیرعاملی به حمل و نقل کشور
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند به اهمیت توجه به پدافند غیرعامل در حوزه حمل و نقل هم اشاره و تصریح کرد: یکی از موضوعات مرتبط با پدافند غیرعامل در حوزه حمل و نقل، اولویت‌بندی میان حمل و نقل ریلی و جاده‌ای براساس کارکرد این دو شیوه در برابر تحریم‌ها است. مثلاً حمل و نقل جاده‌ای وابستگی بسیار زیادی به واردات لاستیک، سوخت و … دارد. اما حمل و نقل ریلی با وابستگی کمتر به واردات می‌تواند تاب‌آوری بخش حمل و نقل کشور را در برابر تحریم‌ها افزایش دهد. این شیوه همچنین در بحران‌های اجتماعی هم عملکرد بهتری دارد؛ مثل بحران کرونا که کار برای رانندگان بخش جاده‌ای دشوار شده بود اما حمل و نقل ریلی این مشکلات را نداشت.
پدافند غیرعامل در امنیت غذایی کشور
مدنی با بیان اینکه در امنیت غذایی هم باید به پدافند غیرعامل توجه کنیم؛ گفت: امنیت غذایی به معنی دسترسی پایدار به غذای سالم و کافی است. بخش مهمی از این اقلام باید با واردات و از طریق متحدان خارجی بدون نگرانی از تحریم‌های بانکی، حمل و نقلی و … تأمین شود. اقلام با ریسک بالا هم باید در داخل تولید شود که تولید داخلی آن وابستگی مستقیمی به اراضی کشاورزی دارد. بنابراین حفاظت از اراضی کشاورزی و تأمین مالی کشاورزان برای جلوگیری از تغییر شغل کشاورزی، باید در چهارچوب پدافند غیرعامل گنجانده شود.
وی خاطرنشان کرد: به جنگل‌کاری و حفظ منابع جنگلی برای جلوگیری از آلودگی هم باید با دید پدافند غیرعامل نگاه کرد. بی توجهی به این موضوع باعث شده سالانه بخشی از جمعیت کشور به دلیل آلودگی جان خود را از دست بدهند. این موضوع برای کشوری که در تلاش برای افزایش جمعیت است؛ زیبنده نیست.
مدنی افزود: موضوع پدافند غیرعامل و حفاظت از جنگل‌ها از نظر تأمین منابع آب کشور هم قابل توجه است چون 40درصد آب کشور از جنگل‌های زاگرس و حدود نیمی از آب مورد نیاز پایتخت و مناطق اطراف آن هم از جنگل‌های هیرکانی تأمین می‌شود.
وی ادامه داد: یکی دیگر از موضوعاتی که باید در چهارچوب پدافند غیرعامل به آن نگاه کنیم؛ بحث پسماند است چون هرگونه کارشکنی در ایمن‌سازی پسماندهای عفونی و بیولوژیک می‌تواند به آلوده شدن منابع آب، خاک و غذای کشور و حتی مرگ و میر مردم منجر شود.
گسترش ابربحران مسکن در سایه بی توجهی به پدافند غیرعامل
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند مسکن را یکی از موضوعات مهم قابل طرح در چهارچوب پدافند غیرعامل دانست و گفت: اگرچه در نگاه اول ممکن است بحث ارتباط پدافند غیرعامل و مسکن ذهن اکثر افراد را به سمت نوع سازه و برخورداری خانه‌ها از پناهگاه ببرد؛ اما بحث مهم در این موضوع به خود ابرچالش مسکن به خصوص در تهران و تبعات آن مربوط می‌شود.
وی توضیح داد: در تهران نیمی از مردم مستأجر هستند و اجاره‌نشینی حتی تا 80 درصد سبد معیشتی این اقشار را می‌بلعد. علاوه بر چالش اجاره‌نشینی، ما در کشور با معضل بدمسکنی هم مواجه هستیم. با توجه به مواجه بودن جمعیت زیاد با این دو چالش، پدافند غیرعامل وظیفه دارد قبل از اینکه این مسائل منجر به نارضایتی گسترده شود؛ از آن جلوگیری کند. این معضلات می‌تواند آستانه تحمل مردم را در برابر چالش‌های مختلف به خصوص اقتصادی کاهش دهد. همچنین می‌تواند تاب‌آوری را در برابر مسائل اجتماعی، جنگ، زلزله و … کم کرده و در صورت وقوع کوچکترین حادثه‌ای، تلفات زیادی به بار آورد.
مدنی در پایان گفت: بنابراین با توجه به این مسائل، نگاه به مسکن نباید صرفاً فنی باشد. امیداوریم با نگاهی عمیق و تغییر نگرش نسبت به پدافند غیرعامل و الگوبرداری از کشورهای توسعه یافته، بتوانیم یک سری از چالش‌های کشور را با اولویت بیشتر و پیگیری‌های ویژه حل کنیم.
انتهای پیام/