چالش نظام‌سازی، بن‌بستی برای دولت آینده سوریه
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری صابرین نیوز، جامعه سوریه محیطی موزائیکی است که جوامع مختلفی را در خود گنجانده است. از منظر قوم‌گرایی، کردها، عرب‌ها، دروزی‌ها، سریانی‌ها و دیگر اقوام، در این جامعه حضور دارند و این امر در گذر زمان، همواره در قالب یک تضاد قومی_قبیله‌ای برای احیای نظم مدرن اجتماعی در این محیط بحران‌آفرین بوده‌است.
سوریه از دیرباز سرزمینی برای ادیان مختلف و میزبان مردمانی با آیین‌های متفاوت بود؛ مسلمانان، مسیحیان، یهودیان و … از مصادیق این امر هستند که گاهی مسالمت‌آمیز و گاهی قهرآمیز در کنار یکدیگر زیسته‌اند. فراگیرتر از دو مقوله‌ی قومیت و شریعت، به گواه تاریخ، سوریه منزلگاهی برای تضاد و تقابل مذاهب مختلف اسلامی از جمله علویان، شیعیان، اهل تسنن، ایزدی‌ها و … بوده است. روابط این خرده گفتمان‌ها هرچند که همیشه خصمانه نبوده، لکن در بسیاری از موارد برای مرکزیت و حکام وقت چالشهای گوناگونی را ایجاد کرده است.
موارد مذکور برای جامعه‌ی عرب مسلمان سوریه، تضادی از جنس اکثریت در برابر اقلیت‌ها را به وجود می‌آورد. با این وجود، مفهومی فراگیر که بخش قابل‌توجهی از جامعه را در برابر بخش دیگر قرار می‌دهد، در نتیجه مواجهه اسلام‌گرایی و سکولاریسم است.
از دیرباز با ورود ادیان الهی و به طور خاص دین اسلام در سوریه، تعابیر و دیدگاه‌های متعددی نسبت به دینداری در سرحدات این کشور رواج یافت. در این محیط، بخش کثیری از جامعه، طرفدار اسلام اجتماعی و سیاسی و به تبع این دیدگاه خواستار اجرای فرامین الهی در جامعه و ساختار دولت هستند. در مقابل این جریان و به تاثیر از نظریات موجود در غرب، جامعه‌ای عاری از قوانین دینی، مدینه فاضله طیف گسترده‌ای از مردم و نخبگان سوریه‌ای است.
همانند برخی دیگر از کشورهای غرب‌آسیا، جامعه سوریه نیز محلی برای تقابل اسلام‌گرایان و سکولارها است. لذا در کنار تضاد ادیان، اقوام و مذاهب، چالش و مسئله‌ای گسترده‌تر، به طور پیوسته ثبات حکومت را در این کشور مورد تهدید قرار می‌دهد.
حل مسئله نظام‌سازی و گذر از پارادوکس اسلام‌گرایی – سکولاریسم دغدغه و بیم مستمر دولت‌ها در سوریه بوده و هرگاه دولتی در صدد تشکیل جامعه‌ای با رویکرد سکولاریسم باشد ممانعت و مخالفت بخشی قابل‌توجه از مردم و نخبگان سد راهش خواهد شد.در سوی دیگر هر زمان دولت خواهان اتخاذ سیاست‌هایی با مبنای اسلامی باشد، این جامعه و گفتمان سکولار است که در راستای حفظ و حمایت از آزادی‌های خویش علیه حکومت به پا خواهدایستاد.
تاریخ معاصر سوریه نشان و مصداقی از تقابل جریان و گفتمان اسلام سلفی با دولت سکولار بود و آینده سوریه می‌تواند محلی برای کشاکش جامعه‌ی سکولاریسم با دولتی بر محور شریعت باشد. تغییر نظام سوریه توسط ابو محمد الجولانی، سرکرده گروهک تروریستی تحریرالشام به پشتوانه نیروی نظامی جریان‌های اسلام‌گرا و اخوانی از ادلب رقم خورده که در حال حاضر نسبت به عدم اجرای شریعت در حکومت الجولانی منتقد هستند.
الجولانی که وام‌دار حمایت نیروی نظامی اسلام‌گرایان است در صورت عدم تمایل به تاسیس یک حکومت متناسب با قوانین شریعت، اصلی‌ترین بدنه‌ی حامی خود را از دست می‌دهد. در ادامه نیز این جریان که خود را مستحق و سهیم در حکومت آینده سوریه می‌داند در صورت عدم تشکیل یک حکومت ناظر بر ایدئولوژی سلفی، دولت آتی دمشق به مانعی سخت برخورد خواهد کرد.
این درحالی است که جامعه سوریه تجربه بیش از نیم قرن حکومت غیردینی دارد و بخش قابل‌توجهی از جامعه سوریه بیش از هر زمان، با سبک زندگی سکولار خو گرفته‌اند. لذا در صورتی که دولت جدید سوریه فارغ از شخص الجولانی خواهان ایجاد یک دولت با قوانین دینی باشد، با بدنه سرسخت بخشی از مردم روبه‌رو خواهدشد. اساساً دین در میان جامعه سوریه، به مثابه یک امر شخصی مقوله‌ای پذیرفته شده‌است. با این وجود تغییر به یک باره شرایط اجتماعی و همه‌گیری قوانین شرع برای این جامعه امری دشوار است. 
این در شرایطی است که شکاف‌هایی چون علوی – سنی و یا اسلامی – مسیحی میان دو گروه اکثریت و اقلیت پابرجاست و در صورت برخورداری از حمایت اکثریت، گذر از اقلیت جامعه با توجه وضع موجود در این کشور، مطابق با واقعیت است. لکن شکاف مدنظر میان اسلام‌گرایان و سکولارها، از نوع اختلافی بوده که هر دو گفتمان از حامیان قابل توجهی برخوردار هستند. در نتیجه امکان گذر از این موضوع به سادگی دیگر موارد نخواهد بود.
آینده سوریه و بن‌بست انتخاب نظام‌سیاسی
با توجه به مطالب مذکور، یکی از اصلی‌ترین چالشهای پیش‌روی دولت جدید سوریه، انتخاب نوع نظام و به تعبیری چالش نظام‌سازی است. دولت پیش‌روی سوریه، مسیری جز انتخاب یکی از دو گزینه اسلام سیاسی سنی یا سکولاریسم برای اداره جامعه خود نخواهد داشت و در صورت انتخاب هر مورد باید آماده مقابله با اعتراضات و اقدامات گسترده بخش قابل توجهی از جامعه باشد. حتی در صورتی که بتواند با اعمال قدرت و تدبیر از این مرحله عبور کند، در سطوح جامعه، تقابل دو جریان اسلامی و سکولار (علمانی) یکی از اصلی‌ترین چالشهای دولت آینده خواهد بود و صحنه تقابل و کشمکش را در این حوزه فراهم خواهد کرد.
نویسنده: علیرضا شاه محمدی/ پژوهشگر مسائل سوریه
انتهای پیام/