راهبردهای دیپلماسی برای حق‌آبه هیرمند/ دغدغه سیستان ملی شد
به گزارش خبرگزاری صابرین نیوز از زابل، عدم پرداخت حق‌آبه رودخانه هیرمند به عنوان شریان حیاتی منطقه سیستان از سوی کشور افغانستان، زندگی هزاران نفر از ساکنان این منطقه را با بحران جدی مواجه کرده است. سیستان، که روزی به دلیل وجود آب هیرمند به “انبار غله ایران” معروف بود، امروز با تهدید بی‌سابقه‌ای از سوی خشکسالی و بی‌آبی روبه‌روست.
بر اساس توافقنامه‌های بین‌المللی، افغانستان موظف است سالانه 820 میلیون مترمکعب آب از رودخانه هیرمند را به ایران تحویل دهد؛ اما در سال‌های اخیر، این کشور به بهانه‌های مختلف از جمله کاهش بارندگی و نیاز داخلی، از پرداخت کامل حق‌آبه ایران خودداری کرده است. این مسئله به‌ویژه در سال جاری به اوج خود رسیده و سیستان را در آستانه یک فاجعه زیست‌محیطی قرار داده است.
خشکی تالاب هامون؛ فاجعه‌ای برای انسان و طبیعت
تالاب بین‌المللی هامون که زمانی یکی از بزرگ‌ترین تالاب‌های منطقه و منبع اصلی معیشت هزاران خانواده بود، امروز به دلیل عدم ورود آب هیرمند، به بیابانی خشک تبدیل شده است. این تالاب نه تنها نقش حیاتی در تأمین آب آشامیدنی و کشاورزی منطقه داشت، بلکه به عنوان یک اکوسیستم منحصر به فرد، محل زندگی گونه‌های نادر گیاهی و جانوری بود. خشکی هامون باعث شده تا بسیاری از ساکنان محلی مجبور به ترک خانه‌های خود شوند و به شهرهای دیگر مهاجرت کنند.
کشاورزی که اصلی‌ترین منبع درآمد مردم سیستان بوده، به شدت تحت تأثیر این بحران قرار گرفته است. بسیاری از زمین‌های کشاورزی به دلیل کمبود آب، غیرقابل کشت شده‌اند و کشاورزان محلی با بدهی و از دست دادن محصولات خود روبه‌رو هستند.
پیامدهای اجتماعی و امنیتی
بحران آب در سیستان تنها یک مسئله زیست‌محیطی نیست، بلکه می‌تواند پیامدهای اجتماعی و امنیتی جدی به همراه داشته باشد. افزایش بیکاری، فقر و مهاجرت اجباری، از جمله پیامدهای این شرایط در منطقه است. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر این بحران به‌موقع حل نشود، می‌تواند به یک چالش امنیتی برای کل منطقه تبدیل شود.
با تشدید بحران، سازمان‌های مردمی و فعالان محیط زیست در ایران از جامعه جهانی درخواست کرده‌اند تا برای حل این مسئله وارد عمل شوند. آن‌ها معتقدند افغانستان باید تحت فشار بین‌المللی قرار گیرد تا به تعهدات خود پایبند باشد و حق‌آبه سیستان را پرداخت کند.
هیرمند اولویت نخست انجمن دیپلماسی آب ایران
انتخاب جواد میرداد، رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون پژوهشگاه زابل در روزهای اخیر به عنوان عضو هیئت مدیره انجمن دیپلماسی آب ایران، بارقه‌ای از امید برای پیگیری جدی‌تر حق‌آبه تالاب هامون از کشور افغانستان برای مردم سیستان ایجاد کرده است. در همین راستا، خبرنگار صابرین نیوز گفت‌وگویی با وی انجام داد تا ضمن آشنایی با ظرفیت‌های این انجمن، از برنامه‌ها و دغدغه‌های وی در این خصوص بیشتر بدانیم.
عضو هیئت مدیره انجمن دیپلماسی آب ایران به خبرنگار صابرین نیوز گفت: انجمن دیپلماسی آب ایران، نهادی نوپا و در عین حال مهم است که با توجه به نوظهور بودن علم دیپلماسی آب، از سال 1401 به طور رسمی زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت خود را آغاز کرده است. این انجمن به عنوان بازوی مشورتی برای سازمان‌های دولتی نظیر وزارت امور خارجه، وزارت نیرو، سازمان محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی در حوزه آب‌های مرزی و فرامرزی عمل می‌کند.
جواد میردار هریجانی با اشاره به اهداف و وظایف انجمن گفت: انجمن دیپلماسی آب ایران وظایف متعددی بر اساس اساسنامه تعریف کرده است، از جمله حمایت از محققین مرتبط با دیپلماسی آب، برگزاری همایش‌ها و کنفرانس‌های مختلف مرتبط با بحث هیدروپلیتیک، شرکت در کنفرانس‌های منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی، حمایت از مقالات و کتب علمی مرتبط با این حوزه و برگزاری جلسات مشترک با سازمان‌های مختلف برای ارائه راهکار در راستای احقاق حق کشور در بحث آب‌های مرزی و فرامرزی.
وی با تأکید بر اهمیت مسئله هیرمند برای مردم سیستان و جایگاه ویژه این موضوع در انجمن، خاطرنشان کرد: در تمام جلسات انجمن شرکت کرده‌ام و سعی کرده‌ایم صدای مردم سیستان باشیم. یکی از اهداف جدی من، برجسته کردن مسئله هیرمند در انجمن بوده است. خوشبختانه، مسئله هیرمند در انجمن دیپلماسی آب به عنوان مسئله اول شناخته می‌شود و این نشان‌دهنده اهمیت این موضوع برای اعضای انجمن است. حتی یک اندیشکده با عنوان «ابتکار عمل سیستان» در انجمن تشکیل شده که به طور خاص به بررسی مسائل مربوط به هیرمند و تالاب بین‌المللی هامون می‌پردازد.
رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون در ادامه ضمن اشاره به رودخانه‌های تغذیه‌کننده تالاب هامون گفت: ما سعی کرده‌ایم هم بحث هیرمند، هم بحث فراه و هم سایر رودخانه‌هایی که تغذیه‌کننده تالاب بین‌المللی هامون هستند را در انجمن مطرح کنیم. خوشبختانه با توجه به دغدغه سیستان در کل کشور و آگاهی اندیشمندان انجمن دیپلماسی آب، این موضوع بسیار برجسته شده است.
میردارهریجانی همچنین از آمادگی انجمن برای حمایت از سیستان و حل مشکلات آبی این منطقه خبر داد و گفت: اعضای انجمن و حتی برخی مسئولین دولتی علاقه‌مند هستند با حضور در سیستان، از نزدیک با مشکلات مردم آشنا شوند. این بازدیدها می‌تواند به شکلی متفاوت از بازدیدهای معمول دولتی صورت پذیرد و با بدنه مردم ارتباط نزدیک‌تری برقرار شود. این امر با حمایت ارگان‌ها، نمایندگان و سازمان‌های دولتی و غیر دولتی سیستان می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد.
وی با اشاره به ضرورت استفاده از تمام ظرفیت‌ها برای پیگیری حق‌آبه سیستان، خاطرنشان کرد: علاوه بر پیگیری حق‌آبه از طریق مجاری دولتی و کمیسیاریای آب ایران و افغانستان، می‌توان از ظرفیت‌های مردمی، دانشگاهی و فرهنگی نیز برای ارتباط با برادران افغان و افزایش فشار بر دولت حاکم افغانستان بهره برد. تمامی این اقدامات می‌تواند با کمک و همراهی مردم و فرهیختگان سیستان به ثمر بنشیند.
عضو هیئت مدیره انجمن دیپلماسی آب ایران در پایان از همه مردم، دانشگاهیان، محققین، و مسئولین دولتی و غیردولتی سیستان درخواست کرد تا با حمایت از انجمن دیپلماسی آب، نقش خود را در پیگیری حق‌آبه سیستان ایفا کنند و افزود: همکاران زیادی از بخش‌های مختلف دانشگاهی، تحقیقاتی، دولتی و غیردولتی در منطقه سیستان وجود دارند که قابلیت شرکت در انجمن‌های مشابه دیپلماسی آب و برجسته کردن مسائل منطقه در سطح کشور را دارند.
سیستان امروز بیش از هر زمان دیگری به کمک نیاز دارد. اگر اقدام فوری برای حل این بحران صورت نگیرد، نه تنها زندگی هزاران نفر از ساکنان این منطقه به خطر می‌افتد، بلکه یک فاجعه زیست‌محیطی غیرقابل جبران نیز رخ خواهد داد. این بحران تنها با همکاری بین‌المللی و پایبندی افغانستان به تعهداتش قابل حل است.
انتهای پیام/